У сучасных умовах, калі адбываюцца найглыбейшыя змены ў жыцці грамадства, адным з цэнтральных напрамкаў работы з падрастаючым пакаленнем становіцца патрыятычнае выхаванне. Зараз узнікае неабходнасць вярнуцца да лепшых традыцый нашага краю, да яго векавых каранёў, да такіх паняццяў, як род, сваяцтва, Радзіма.

           Патрыятычнае выхаванне-мэтанакіраваны працэс ўздзеяння на асобу з мэтай фарміравання патрыятызму, як якасці, які выяўляецца ў любові да сваёй Айчыны, служэнню ёй.

           У дзіцячыя гады фарміруюцца асноўныя якасці чалавека, таму важна насычыць успрымальную душу дзіцяці ўзнёслымі чалавечымі каштоўнасцямі, зарадзіць цікавасць да гісторыі Беларусі. Выхаванне пачуцця патрыятызму ў дашкольнікаў-карпатлівая праца, якая павінна весціся сістэматычна, планамерна, ва ўсіх узроставых групах, розных відах дзейнасці і па розных напрамках.

            Вялікае значэнне ў патрыятычным выхаванні мае разнастайная дзейнасць дашкольнікаў. Быць патрыётам-не толькі ведаць і любіць сваю Радзіму, але і актыўна працаваць на яе карысць. Для гэтага выкарыстоўваем розныя формы: мэтавыя прагулкі, экскурсіі, гутаркі, чытанне мастацкай літаратуры, святы, забавы і інш.

             Адукацыйную дзейнасць з выхаванцамі праводзім з выкарыстаннем дэманстрацыйнага матэрыялу. Выкарыстанне гульнявых прыёмаў павышае пазнавальную актыўнасць дзяцей, стварае эмацыйную атмасферу. Тэматычнае планаванне з'яўляецца неабходным умовай для мэтанакіраванай працы, дазваляе ўсталёўваць лагічныя сувязі паміж рознага роду звесткамі: "Мой горад", "Нашы абаронцы", "Мая сям'я " і інш. Важна, каб дзеці ўспрымалі матэрыял, актыўна думалі. Гэтаму спрыяюць такія метадычныя прыёмы, як параўнанне, пытанні, індывідуальныя заданні, звароты да вопыту дзяцей, дыдактычныя гульні.

           Эфектыўным сродкам з'яўляецца выкарыстанне мастацкіх матэрыялаў. Народныя гульні гуляюць важную ролю ў патрыятычным выхаванні. У іх адлюстроўваецца лад жыцця людзей, іх праца, побыт, нацыянальныя асновы. Народныя гульні, маючы маральную аснову, вучаць дашкольнікаў набываць гармонію з навакольным светам. У малодшым і сярэднім дашкольным узросце асаблівую ўвагу ўдзяляем развіццю ўяўленняў аб блізкім сацыяльным асяроддзі.

            Асноўнымі метадамі патрыятычнага выхавання ў малодшай групе выступаюць:

- Арганізацыя жыццёвых і гульнявых сітуацый, якія даюць магчымасць асвойваць вопыт добразычлівага стаўлення да блізкіх, дарослым;

- Інсцэніроўкі з цацкамі, якія дэманструюць узоры ўзаемаадносін у дзіцячым садзе і ў сям'і; 

- Назіранне за стаўленнем дарослых у дзіцячым садзе;

- Гульні-карагоды, гульні-імітацыі;

- Чытанне вершаў, пацешак, казак на тэму дабрыні, любові да бацькоў;

- Разгляданне ілюстрацый, сюжэтных малюнкаў з выявай сям'і, прапанаванне назваць членаў сям'і, іх дзеянні, вылучыць агульны радасны настрой у членаў сям'і;

- Разгляданне сямейных фатаграфій і інш.

      У сярэдняй групе залучаем дзяцей у размову пра сям'ю, сямейных падзеях.

          Сямейныя фатаграфіі, звяртаем увагу на рысы іх падабенства з бацькамі, у сям'і ўсе клапоцяцца адзін пра аднаго. Захапляюць дзяцей гульні на сямейныя тэмы, дзе разыгрываюцца розныя сюжэты з жыцця. Знаёмім выхаванцаў з вершамі, песенькамі, у якіх адлюстроўваюцца падзеі з жыцця сям'і, праца бацькоў. Арганізуем сітуацыі "добрых спраў": у падарунак бацькам зрабіць калектыўную аплікацыю, падарыць малюнкі.

        У старэйшым дашкольным узросце ў дзяцей закладваюцца асновы грамадзянскасці, развіваецца цікавасць да Радзімы на эмацыйна-пачуццёвым узроўні. У старэйшай групе выкарыстоўваем такія метадычныя прыёмы патрыятычнага выхавання:

- Этычныя гутаркі пра вёску, родную краіну, свет;

- Экскурсіі, назіранні за дзейнасцю людзей і грамадскімі падзеямі;

- Разгляданне ілюстрацый пра асаблівасці прыроды, розных краін;

- Знаёмства з элементамі нацыянальнай культуры;

- Абмеркаванне і складанне апавяданняў аб прафесіях бацькоў і аднавяскоўцаў.

Пры знаёмстве дашкольнікаў з гісторыяй роднага краю, сваёй вёскі, даводзіцца шмат распавядаць, таму пры складанні аповеду звяртаем увагу на такія моманты:

- на працягу аповеду неабходна выкарыстоўваць наглядны матэрыял (фатаграфіі ,рэпрадукцыі карцін, схемы), малюнкі мелам на дошцы;

- складаючы аповяд, трэба ўключыць пытанні да дзяцей, неабходныя для актыўнай пазнавальнай дзейнасці, вучыць разважаць. У гэтым выпадку аповяд выхавальніка ператвараецца з маналогу ў своеасаблівую гутарку з дзецьмі;

- распавядаючы пра нейкія гістарычныя падзеі, не варта часта ўжываць даты, бо у дашкольным узросце дзецям недаступная храналогія. Але, каб дзеці зразумелі, што падзеі адбываліся даўно, варта ўжываць такія выразы «гэта было вельмі-вельмі даўно», «гэта было тады, калі вашы таты і мамы былі маленькімі» і г. д.;

- мова аповеду павінна быць простай. Калі ў аповедзе сустракаюцца незнаёмыя словы, напрыклад: "князь", "палкаводзец" варта растлумачыць іх значэнне.

         У працэсе знаёмства дзяцей з выдатнымі мясцінамі роднай вёсачкі, расказваем аб розных архітэктурных збудаваннях, храмах. У гэтым выпадку, дастаткова вылучыць нешта галоўнае, што адрознівае тое ці іншае будынак ад іншых. Зараз да нас паступова вяртаецца Нацыянальная Памяць, і мы па-новаму пачынаем ставіцца да старадаўніх святаў, традыцый, фальклору, мастацкіх промыслаў, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва.

         Шырока выкарыстоўваем усе віды фальклору (казкі, песенькі, прыказкі, прымаўкі і г.д.). У вуснай народнай творчасці як нідзе захаваліся асаблівыя рысы народнага характару, уласцівыя яму маральныя каштоўнасці, ўяўленні пра дабро, прыгажосць, праўду, адвагу, працавітасць.

      Вялікае месца ў далучэнні дзяцей да народнай культуры займаюць народныя святы і традыцыі, у якіх адлюстроўваюцца назапашаныя стагоддзямі найтонкія назірання за характэрнымі асаблівасцямі часоў года, пагоднымі зменамі, паводзінамі птушак, насякомых, раслін, звязаных з працай і рознымі бакамі грамадскага жыцця чалавека.

         Вельмі важна азнаёміць дзяцей з народным дэкаратыўным роспісам, здольным захапіць выхаванцаў нацыянальным выяўленчым мастацтвам.

       Метад праектаў адзін з перспектыўных метадаў, якія спрыяюць вырашэнню праблемы патрыятычнага выхавання, які развівае пазнавальны інтарэс, які фарміруе навыкі супрацоўніцтва. Асноўная яго мэта-развіццё свабоднай творчай асобы дзіцяці, магчымасць адчуць сябе даследчыкам, аб'яднаць дзяцей, бацькоў. У групах мэтазгодна распрацаваць такія педагагічныя праекты як: "Мая вёска", "Дзень маці" і "Дзень Перамогі". Метад праектаў эфектыўны ва ўсіх узроставых групах.

         Выкарыстанне інфармацыйна – камунікацыйных тэхналогій-актуальны і эфектыўны сродак для патрыятычнага выхавання дашкольнікаў. Інфармацыйна-камунікацыйныя тэхналогіі выкарыстоўваем пры разгляданні нагляднага матэрыялу, праглядзе мультымедыйных прэзентацый, мультфільмаў, праслухванні песень і вершаў і інш.

          Выкарыстоўваючы прапанаваныя формы і метады патрыятычнага выхавання, неабходна паказаць дзецям прыгажосць свайго роднага краю, пазнаёмім з талентам беларускага народа, навучым дзяцей любіць сваю вёску і сваю краіну, і ганарыцца тым, што яны жывуць у такой цудоўнай краіне, як Беларусь.

           Патрыятызм-гэта пачуццё любові да Радзімы. Духоўны, творчы патрыятызм трэба прывіваць з ранняга дзяцінства. Але падобна любому іншаму пачуццю, патрыятызм здабываецца самастойна і перажываецца індывідуальна. Ён прама звязаны з асабістай духоўнасцю чалавека, яе глыбінёй. Таму, не будучы патрыётам сам, педагог не зможа і ў дзіцяці абудзіць пачуццё любові да Радзімы. Менавіта абудзіць, а не навязаць, бо ў аснове патрыятызму ляжыць духоўнае самавызначэнне.

           У адпаведнасці з Кодэксам Рэспублікі Беларусь аб адукацыі адным з асноўных напрамкаў выхавання дзяцей з'яўляецца ідэалагічнае выхаванне, накіраванае на фарміраванне ў выхаванца веданне асноў ідэалогіі беларускай дзяржавы, выхаванне ў падрастаючага пакалення асноватворных каштоўнасцяў, ідэй, перакананняў, якія адлюстроўваюць сутнасць беларускай дзяржаўнасці.

        Выхаваць грамадзяніна - значыць падрыхтаваць чалавека да ўдзелу ў вырашэнні бягучых і перспектыўных задач нашага грамадства і дзяржавы, да выканання функцый гаспадара і працаўніка, абаронцы Радзімы і сем'яніна, да ўдзелу ў свядомай і актыўнай дзейнасці. Найважнейшым паказчыкам сфарміраванасці ў выхаванца грамадзянскасці і патрыятызму з'яўляецца веданне дзяржаўнай сімволікі Рэспублікі Беларусь, разуменне яе ролі і значэння як канцэнтраванага выказвання ідэалогіі дзяржавы.

       Дзяржаўны герб, Дзяржаўны сцяг і Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь-сімвалы дзяржаўнага суверэнітэту. 

         У адпаведнасці з артыкулам 19 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь сімваламі Рэспублікі Беларусь як суверэннай дзяржавы з'яўляюцца яе дзяржаўны сцяг, Дзяржаўны герб і Дзяржаўны гімн. Прававое рэгуляванне, парадак выкарыстання і апісанне дзяржаўных сімвалаў Рэспублікі Беларусь, устаноўленых Канстытуцыяй Рэспублікі Беларусь, вызначаецца законам Рэспублікі Беларусь ад 5 ліпеня 2004 г. № 301-З "Аб дзяржаўных сімвалах Рэспублікі Беларусь" (далей – Закон). Законам вызначана, што грамадзяне Рэспублікі Беларусь, а таксама замежныя грамадзяне і асобы без грамадзянства, якія знаходзяцца на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь, абавязаны паважліва ставіцца да Дзяржаўнага сцяга Рэспублікі Беларусь, Дзяржаўнага герба Рэспублікі Беларусь і Дзяржаўнага гімна Рэспублікі Беларусь.

          Дзяржаўны сцяг Рэспублікі Беларусь і Дзяржаўны герб Рэспублікі Беларусь былі прыняты на рэспубліканскім рэферэндуме 14 мая 1995 года і зацверджаны ўказамі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 7 чэрвеня 1995 года №213 «Аб зацвярджэнні эталона Дзяржаўнага герба Рэспублікі Беларусь і Палажэння аб Дзяржаўным гербе Рэспублікі Беларусь» і № 214 «Аб зацвярджэнні Палажэння аб дзяржаўным сцягу Рэспублікі Беларусь».

         Дзяржаўны сцяг Рэспублікі Беларусь з'яўляецца сімвалам дзяржаўнага суверэнітэту Рэспублікі Беларусь, уяўляе сабой прамавугольнае палотнішча, якое складаецца з двух гарызантальна размешчаных каляровых палос: верхняй-чырвонага колеру шырынёй у 2/3 і ніжняй - зялёнага колеру ў 1/3 шырыні сцяга. Стаўленне шырыні сцяга да яго даўжыні-1: 2. Каля дрэўка вертыкальна размешчаны беларускі нацыянальны арнамент чырвонага колеру на белым полі, які складае 1/9 даўжыні сцяга. Беларусь-першая ў свеце краіна, якая выкарыстоўвала нацыянальны арнамент у якасці элемента Дзяржаўнага сцяга. Дзяржаўны сцяг Рэспублікі Беларусь мацуецца на дрэўцы (флагштоку), якое афарбоўваецца ў залацісты (охра) колер. Пры цырымоніях і іншых урачыстых мерапрыемствах Дзяржаўны сцяг Рэспублікі Беларусь выкарыстоўваецца з наканечнікам ромбападобнай формы з выявай пяціканцовай зоркі, аналагічнай яе малюнку на дзяржаўным гербе Рэспублікі Беларусь. Наканечнікі вырабляюцца з металу жоўтага колеру.

       У другую нядзелю мая ў Рэспубліцы Беларусь адзначаецца дзяржаўнае свята-Дзень Дзяржаўнага герба Рэспублікі Беларусь і Дзяржаўнага сцяга Рэспублікі Беларусь. У дзяржаўныя святы і агульнарэспубліканскія святочныя дні ў адпаведнасці з заканадаўствам падымаецца Дзяржаўны сцяг Рэспублікі Беларусь. У 2013 г. у Мінску ўрачыста адкрыта плошча Дзяржаўнага сцяга. У цэнтры плошчы ўсталяваная 70-ці метровая стэла-флагшток, на якой прымацаваны самы вялікі ў краіне дзяржаўны сцяг: яго плошча складае 98 м2, а маса 25 кг.

        Дзяржаўны герб Рэспублікі Беларусь з'яўляецца сімвалам дзяржаўнага суверэнітэту Рэспублікі Беларусь, уяўляе сабой размешчаны ў срэбным полі зялёны контур дзяржаўнай мяжы Рэспублікі Беларусь, накладзены на залатыя прамяні ўзыходзячага над зямным шарам сонца. Уверсе поля знаходзіцца пяціканцовая чырвоная зорка. Герб апраўлены вянком з залатых каласоў, пераплеценых справа кветкамі канюшыны, злева-кветкамі лёну. Вянок тройчы перавіты з кожнага боку чырвона-зялёнай стужкай, у сярэдняй частцы якой у падставе Дзяржаўнага герба Рэспублікі Беларусь у два радкі напісаныя золатам словы «Рэспубліка Беларусь».

         Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь уяўляе сабой музычна-паэтычны твор, выконваецца ў выпадках, прадугледжаных Законам Рэспублікі Беларусь ад 5 ліпеня 2004 г. № 301-З "Аб дзяржаўных сімвалах Рэспублікі Беларусь" і іншымі заканадаўчымі актамі Рэспублікі Беларусь. Пры афіцыйным выкананні Дзяржаўнага гімна Рэспублікі Беларусь прысутныя слухаюць яго стоячы (мужчыны – без галаўных убораў, вайскоўцы, іншыя асобы, для якіх прадугледжана нашэнне форменнага адзення, – у адпаведнасці з заканадаўствам Рэспублікі Беларусь).

          Формы і метады работы па вывучэнні дзяржаўнай сімволікі Рэспублікі Беларусь ва ўстановах адукацыі

           Фарміраванне разумення сутнасці і значэння дзяржаўных сімвалаў Рэспублікі Беларусь, выхаванне павагі да іх ва ўстановах адукацыі накіравана на паступовае і паэтапнае далучэнне выхаванцаў да асноў ідэалогіі беларускай дзяржавы, на фарміраванне актыўнай грамадзянскай пазіцыі, пачуцця любові і павагі да Радзімы, гонару за яе дасягненні, адказнасці за развіццё і росквіт.

         Вывучэнне дзяржаўнай сімволікі ва ўстановах адукацыі ажыццяўляецца з улікам узроставых пазнавальных асаблівасцяў навучэнцаў. Патрыятычнае выхаванне з'яўляецца складовай часткай адукацыйнага працэсу ва ўстановах дашкольнай адукацыі, яно накіравана, у тым ліку, на фарміраванне ў дзяцей пачуцця гонару, глыбокай павагі да дзяржаўных сімвалаў Рэспублікі Беларусь.

          Змест вучэбнай праграмы дашкольнай адукацыі прадугледжвае ў сярэдняй групе (выхаванцы ад 4 да 5 гадоў) у рамках рэалізацыі задач адукацыйнай вобласці «Дзіця і грамадства» фарміраванне ў выхаванцаў уяўленняў аб дзяржаўных сімвалах Рэспублікі Беларусь; у старэйшай групе (выхаванцы ад 5 да 7 гадоў) – развіццё цікавасці, фарміраванне гонару і павагі да дзяржаўных сімвалаў Рэспублікі Беларусь, жадання падпяваць гімн, уменні выконваць правілы паводзін на цырымоніі ўздыму Дзяржаўнага сцяга і выканання Дзяржаўнага гімна Рэспублікі Беларусь.

          Рашэнне вышэйназваных задач будзе найбольш эфектыўным у выпадку інтэграцыі зместу адукацыйных абласцей вучэбнай праграмы дашкольнай адукацыі: "Дзіця і грамадства", "Развіццё маўлення і культура маўленчых зносін", "Развитие речи и культура речевого развития", "Выяўленчае мастацтва", "Музычнае мастацтва", "Мастацкая літаратура".

       Выхаванне ў дзяцей дашкольнага ўзросту павагі да дзяржаўных сімвалаў Рэспублікі Беларусь рэкамендуецца ажыццяўляць як у спецыяльна арганізаванай дзейнасці, рэгламентаванай тыпавым вучэбным планам дашкольнай адукацыі (гульня, занятак), так і ў нерэгламентаванай дзейнасці выхаванцаў.

       Для азнаямлення дзяцей дашкольнага ўзросту з дзяржаўнай сімволікай мэтазгодна выкарыстоўваць наступныя метады і прыёмы:

- разгляданне ілюстрацый з выявай Дзяржаўнага сцяга Рэспублікі Беларусь і Дзяржаўнага герба Рэспублікі Беларусь, якое суправаджаецца каментаром педагагічнага работніка, тлумачэннем элементаў дзяржаўных сімвалаў. Пры азнаямленні дашкольнікаў з дзяржаўнымі сімваламі Рэспублікі Беларусь можна выкарыстоўваць прыём параўнання (напрыклад, прапанаваць дзецям параўнаць Дзяржаўны сцяг (Дзяржаўны герб) Рэспублікі Беларусь са сцягам (гербам) адной з суседніх дзяржаў. Гэта дасць магчымасць дзіцяці больш выразна ўбачыць дэталі і адрозніваць іх;

- разгляданне прадметаў, на якіх намаляваны Дзяржаўны герб Рэспублікі Беларусь (вокладкі пашпарта, пасведчанні аб нараджэнні, маркі, урадавыя узнагароды (пры сустрэчах з ветэранамі вайны і працы і інш.));

- прыцягненне ўвагі дзяцей да малюнкаў сімвалаў нашай дзяржавы, якія сустракаюцца ў паўсядзённым жыцці;

- далучэнне іх да асобных, даступных дзіцячаму разуменню грамадскіх падзей, якія адлюстроўваюць стаўленне беларусаў да дзяржаўных сімвалаў Рэспублікі Беларусь;

- тлумачэнне выхаванцам зместу Дзяржаўнага гімна Рэспублікі Беларусь;

- слуханне гімна ў спалучэнні з папярэднім каментаром педагагічнага работніка аб тым, як трэба паводзіць сябе падчас гучання гімна (слухаць стоячы, хлопчыкі здымаюць галаўныя ўборы);

- гутаркі з дзецьмі аб тым, дзе і калі выкарыстоўваецца дзяржаўная сімволіка (у святочныя дні на вуліцах вывешваюць Сцягі, у гонар спартсменаў-пераможцаў гучыць Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь і падымаюць Дзяржаўны сцяг Рэспублікі Беларусь і інш.);

- назіранне падчас прагулак і экскурсій за зменамі ў сваім населеным пункце перад дзяржаўнымі святамі з далейшым абмеркаваннем уражанняў выхаванцаў;

- чытанне твораў мастацкай літаратуры, якія раскрываюць стаўленне людзей да Дзяржаўнага гімна Рэспублікі Беларусь і Дзяржаўнага сцяга Рэспублікі Беларусь і інш.

         Для эфектыўнага азнаямлення выхаванцаў з дзяржаўнай сімволікай Рэспублікі Беларусь, фарміравання ў іх паважлівага стаўлення да яе рэкамендуецца выкарыстоўваць навучальныя выданні, якія маюць грыф Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь, Нацыянальнага інстытута адукацыі. Так, у вучэбна-метадычным комплексе «Свет, у якім я жыву» («Мир, у якім я жыву») аўтараў А.Л. Давідовіч, Я. І. Смолер прадстаўлены канспекты заняткаў па азнаямленню дзяцей дашкольнага ўзросту з дзяржаўнай сімволікай (тэма «Рэспубліка Беларусь, сімвалы дзяржавы»).

        У рабоце па азнаямленні дзяцей дашкольнага ўзросту з дзяржаўнай сімволікай і фарміраванні паважлівага стаўлення да яе галоўная роля адводзіцца педагагічным работнікам і бацькам (законным прадстаўнікоў выхаванцаў), якія сваім прыкладам павінны паказваць паважлівае і беражлівае стаўленне да дзяржаўных сімвалаў Рэспублікі Беларусь. Мэтазгодна арганізаваць супрацоўніцтва і ўзаемадзеянне ўстановы дашкольнай адукацыі і сям'і, Уключэнне законных прадстаўнікоў выхаванцаў у адукацыйны працэс установы дашкольнай адукацыі. Формамі такога ўзаемадзеяння могуць быць правядзенне кансультацый для бацькоў па пытаннях патрыятычнага выхавання дзяцей у сям'і, сумесных святаў; падрыхтоўка і размяшчэнне інфармацыйных стэндаў адпаведнай тэматыкі ў памяшканнях установы дашкольнай адукацыі і інш. Выкарыстанне дзяржаўнай сімволікі ва ўстановах адукацыі Выкарыстанне дзяржаўных сімвалаў ва ўстановах адукацыі павінна быць накіравана на фарміраванне ў навучэнцаў павагі да дзяржаўных сімвалаў, да асобы кіраўніка дзяржавы – Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, які ўвасабляе адзінства нацыі, які забяспечвае палітычную і эканамічную стабільнасць краіны. Ва ўстановах адукацыі ў абавязковым парадку афармляюцца куткі дзяржаўнай сімволікі (фае, актавая зала або музей установы адукацыі). Дзяржаўная сімволіка павінна прысутнічаць у кабінетах кіраўнікоў установы, у навучальных кабінетах, класах. Ва ўстановах адукацыі дзяржаўныя сімвалы выкарыстоўваюцца пры правядзенні мерапрыемстваў рэспубліканскіх патрыятычных акцый, іншых урачыстых мерапрыемстваў, лінеек да знамянальных дат і дзяржаўных святаў, тэматычных выхаваўчых мерапрыемстваў, прысвечаных дзяржаўнай сімволіцы. Выкананне Дзяржаўнага гімна Рэспублікі Беларусь з'яўляецца абавязковым пры правядзенні наступных мерапрыемстваў: у дні пачатку і заканчэння навучальнага года ва ўстановах адукацыі (урачыстая лінейка, прымеркаваная да пачатку навучальнага года, апошні званок); пры правядзенні ўрачыстых мерапрыемстваў, на якіх выпускнікам уручаюцца атэстаты аб агульнай сярэдняй адукацыі, пасведчанні аб базавай адукацыі; пры правядзенні мерапрыемстваў» прысвячэнне ў першакласнікі", прысвячэнне ў гімназісты (ліцэісты)»; пры правядзенні мерапрыемстваў, прымеркаваных да дзяржаўных святаў і святочных дзён у Беларусі (у адпаведнасці з Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 26 сакавіка 1998 г. № 157 "аб дзяржаўных святах, святочных днях і памятных датах у Рэспубліцы Беларусь"); пры адкрыцці і закрыцці спартыўных спаборніцтваў ва ўстанове адукацыі і за яе межамі ў адпаведнасці з правіламі арганізацыі гэтых спаборніцтваў; пры правядзенні мерапрыемстваў, прысвечаных прыёму ў члены ГА "БРПА" і ГА»БРСМ"; пры правядзенні ва ўстановах адукацыі грамадзянска-патрыятычнай акцыі "я гэта край Радзімаю заву", рэспубліканскай ваенна-патрыятычнай акцыі "іх подзвіг у памяці нашчадкаў захаваем", рэспубліканскага конкурсу Летапісаў устаноў адукацыі "сувязь часоў, традыцый» пакаленняў", урачыстых мерапрыемстваў, лінеек да знамянальных дат і дзяржаўных святаў (Дзень Дзяржаўнага герба Рэспублікі Беларусь і Дзяржаўнага сцяга Рэспублікі Беларусь, Дзень Перамогі, Дзень Незалежнасці Рэспублікі Беларусь і інш.); пры правядзенні выхаваўчых мерапрыемстваў ва ўстановах прафесійна-тэхнічнай і сярэдняй спецыяльнай адукацыі: рэгіянальных форумаў «Маладосць. Традыцыя. Будучыня", марафону маладых выбаршчыкаў " выбар маладых-наша будучыня!", патрыятычнага праекта "Я служу" і інш.; пры адкрыцці і закрыцці заключнага этапу рэспубліканскай алімпіяды па вучэбных прадметах і рэспубліканскага конкурсу работ даследчага характару; пры правядзенні мерапрыемстваў са студэнцкай моладдзю: Рэспубліканскага маладзёжнага форуму " Беларусь-гэта мы!", рэспубліканскага свята "маладзёжная сталіца Рэспублікі Беларусь«, рэспубліканскага конкурсу» Студэнт года«,» Нацыянальнага студэнцкага форуму" і інш.; пры адкрыцці і закрыцці змен у выхаваўча-аздараўленчых установах адукацыі з кругласутачным знаходжаннем у летні перыяд. Ва ўстановах адукацыі Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь можа выконвацца педагогамі і навучэнцамі ў аркестравым, харавым, аркестрава-харавым альбо ў іншых вакальных і вакальна-інструментальных варыянтах. Таксама могуць выкарыстоўвацца аўдыё-і відэазапісы. Мэтазгодна папулярызаваць у навучэнскай моладзі і педагагічных работнікаў спевы Дзяржаўнага гімна ў вакальным і вакальна-інструментальным выкананні на ўрачыстых мерапрыемствах. Дзяржаўны сцяг Рэспублікі Беларусь выкарыстоўваецца падчас правядзення ўсіх мерапрыемстваў, названых вышэй. Дзяржаўны сцяг Рэспублікі Беларусь абавязкова ўсталёўваецца на будынках устаноў адукацыі.

Спіс выкарыстаных крыніц

1. Кодекс Республики Беларусь об образовании: 14 января 2022 г. № 154-З : – принят Палатой представителей 21 декабря 2021г.: одобр. Советом Респ. 22 декабря 2021 г. – Минск: Нац. центр правовой информ. Респ. Беларусь, 2022.
2. Закон Республики Беларусь от 5 июля 2004 г. № 301-З «О государственных символах Республики Беларусь».
3. Концепция непрерывного воспитания детей и учащейся молодежи в Республике Беларусь, утвержденная постановлением Министерства образования Республики Беларусь № 82 от 15.07.2015.
4. Программа непрерывного воспитания детей и учащейся молодежи в Республике Беларусь на 2021-2025гг., утвержденная постановлением Министерства образования Республики Беларусь от 31.12.2020 № 312.
5. Василевич, Г.А. Я – гражданин Республики Беларусь: пособие для учащихся учреждений общего среднего образования // Г.А. Василевич, В.А. Мельник, В.В. Буткевич, Н.Г. Ванина, О.В. Ванина, Н.Н. Янушевич . – Минск РУП «Издательство “Адукацыя і выхаванне”», 2019

"Арганізацыя пазнавальна-даследчай дзейнасці з выхаванцамі з дапамогай эксперыментавання"

 

Мэта. Сістэматызацыя ведаў педагогаў па развіцці пазнавальна-даследчай дзейнасці дзяцей, удасканаленне педагагічнага майстэрства.

         Вядома, што азнаямленне з якім-небудзь прадметам ці з'явай дае найбольш аптымальны вынік, калі яно носіць дзейсны характар. Адным з такіх відаў дзейнасці з'яўляецца эксперыментаванне. У працах многіх айчынных педагогаў (М.М. Паддзякава, А. П. Усавай, Е. Л. Панько) гаворыцца, што дзіцячае эксперыментаванне прэтэндуе на ролю вядучай дзейнасці ў перыяд дашкольнага развіцця, і вылучаюць асноўную асаблівасць гэтай пазнавальнай дзейнасці: дзіця спазнае аб'ект у ходзе практычнай дзейнасці з ім, здзейсняныя дзіцем практычныя дзеянні выконваюць пазнавальную, арыентыровачна-даследчую функцыю, ствараючы ўмовы, у якіх раскрываецца змест дадзенага аб'екта.

         Менавіта доследна-эксперыментальная дзейнасць дапамагае выпускніку  дашкольнай установы адпавядаць патрабаванням, згодна з якімі, выпускнік сёння павінен валодаць такімі якасцямі як, дапытлівасць, актыўнасць, якія падахвочваюць цікавіцца новым, невядомым ў навакольным свеце. Спецыяльна арганізаваная доследна-эксперыментальная дзейнасць дазваляе выхаванцам самім здабываць інфармацыю аб вывучаемых з'явах або аб'ектах, а педагогу-зрабіць працэс навучання максімальна эфектыўным і больш поўна задавальняюць натуральную дапытлівасць.

        "Эксперымент...- гэта планамернае правядзенне назірання. Тым самым чалавек стварае магчымасць назіранняў, на аснове якіх складваецца яго веданне пра заканамернасці ў назіраным з'яве".

      «Эксперымент...пачуццёва-прадметная дзейнасць у навуцы; у больш вузкім сэнсе слова – дослед, узнаўленне аб'екта пазнання, праверка гіпотэз і да т.п.».

       У вузкім сэнсе слова тэрміны "дослед» і "эксперымент" з'яўляюцца сінонімамі: паняцце дослед па сутнасці супадае з катэгорыяй практыкі, у прыватнасці, эксперыменту, назірання. Такім чынам, як і большасць слоў мовы, «эксперыментаванне» з'яўляецца шматзначным словам. Яно выступае як метад навучання, калі ўжываецца для перадачы дзецям новых ведаў. Яно можа разглядацца як форма арганізацыі педагагічнага працэсу, калі ён заснаваны на метадзе эксперыментавання. І, нарэшце, эксперыментаванне з'яўляецца адным з відаў пазнавальнай дзейнасці дзяцей і дарослых, як гэта відаць з азначэнняў, прыведзеных вышэй.

           Гульнявая дзейнасць патрабуе стымуляцыі і пэўнай арганізацыі з боку дарослых; гульні трэба вучыць. У дзейнасці ж эксперыментавання дзіця самастойна ўздзейнічае рознымі спосабамі на навакольныя яго прадметы і з'явы (у тым ліку і на іншых людзей) з мэтай больш поўнага іх пазнання.

           У эксперыментатарства досыць выразна прадстаўлены момант самаразвіцця: пераўтварэнні аб'екта, што вырабляюцца дзіцем, раскрываюць перад ім новыя бакі і ўласцівасці аб'екта, а новыя веды аб аб'екце, у сваю чаргу, дазваляюць вырабляць новыя, больш складаныя і дасканалыя пераўтварэнні.

          Некаторыя дзеці не любяць гуляць; яны аддаюць перавагу якім-небудзь справам; але іх псіхічнае развіццё працякае нармальна. Пры пазбаўленні жа магчымасці знаёміцца з навакольным светам шляхам эксперыментавання псіхічнае развіццё дзіцяці затарможваецца. У дашкольным выхаванні эксперыментаванне з'яўляецца тым метадам навучання, які дазваляе дзіцяці мадэляваць у сваім стварэнні карціну свету, заснаваную на ўласных назіраннях, досведах, усталяванні ўзаемазалежнасцей, заканамернасцяў і г. д.

         Так як цікавасць да эксперыментавання ўзнікае з ранняга ўзросту, заняткі па дзіцячым эксперыментаванні ў дзіцячым садзе пачынаюць праводзіць з 2-й малодшай групы. З дапамогай гульнявых персанажаў прапануюцца дзецям найпростыя праблемныя сітуацыі: патоне ці не папяровы караблік? Як схаваць ад лісы колца ў вадзе? Чаму нельга ёсць снег? Як прайсці па лёдзе і не паваліцца і інш.

         У другой малодшай групе дзеці асвойваюць дзеянні па пераліванні, перасыпанні розных матэрыялаў і рэчываў. Знаёмяцца са ўласцівасцямі некаторых матэрыялаў і аб'ектаў нежывой прыроды: вады, лёду, снегу. Даведваюцца пра крыніцы святла, пра тое, што калі сьвяціць на прадмет, то з'явіцца цень, пра тое, што розныя прадметы і жывёлы выдаюць розныя гукі і інш.

         На 5-м-6-м годзе жыцця дзяцей працягваецца ўзбагачэнне вопыту па спазнання навакольнага свету. На гэтым этапе ідзе практычнае засваенне дзецьмі уласцівасцяў і якасцяў розных матэрыялаў, дзеці актыўна ўдзельнічаюць у даследаванні і пераўтварэнні розных праблемных сітуацый, знаёмяцца са спосабамі фіксацыі атрыманых вынікаў. З дзецьмі праводзяцца эксперыменты па выяўленні прычын асобных з'яў напрыклад "чаму гэтаа хустінка высах хутчэй?"(таму што яна была на батарэі); "Чый домік мацней: з якіх матэрыялаў вецер садзьмуў домік і чаму". Дзеці вучацца параўноўваць ўласцівасці пяску, і гліны, пазнаюць і пашыраюць свае ўяўленні пра ўласцівасці вады і паветра, іх значэнні, аб відах і ўласцівасцях тканін, даведаюцца пра ўласцівасці магніта і павелічальнага шкла.

        У працэсе эксперыментавання дзеці часта атрымліваюць зусім нечаканую інфармацыю, якая вядзе да істотнай перабудовы і змены іх дзейнасці. У працэсе эксперыментавання дзеці набываюць навыкі міжасобасных зносін і супрацоўніцтва: умець дамаўляцца, адстойваць сваё меркаванне, разважаць у дыялогу з іншымі дзецьмі. Таксама вучацца у ходзе дзейнасці задаваць пытанні, вылучаць паслядоўнасць дзеянняў, адлюстроўваць іх у прамове пры адказе на пытанні тыпу: што мы рабілі? што мы атрымалі? чаму?

         Пасля кожнага эксперыменту варта прывучаць дзяцей да самастойнасці пры ўборцы працоўнага месца.

          Паступова павялічваюцца заданні па прагназаванні вынікаў. Напрыклад, "Сёння мы пасадзілі збожжа аўса, падумайце, якім ён будзе праз 10 дзён". Для падтрымкі цікавасці да эксперыментавання некаторыя праблемныя сітуацыі фармулююцца ад імя казачнага героя. Так, да прыкладу, у лабараторыі можа жыць мудры Гном, ад імя якога прапануюцца заданні – запіскі. Напрыклад, аднойчы дзеці знайшлі канверт з насеннем фасолі і гароху і запіску: «Растлумачце, што з'яўляецца ў пачатку: карэньчык або сцяблінка?». Дасканалае спалучэнне матэрыялаў і абсталявання ў кутку эксперыментавання спрыяюць авалоданню дзецьмі сродкамі пазнавальнай дзейнасці, спосабам дзеянняў, абследаванню аб'ектаў, пашырэнню пазнавальнага вопыту.

        Ні адну выхаваўчую або адукацыйную задачу нельга паспяхова вырашыць без плённага кантакту з сям'ёй і поўнага ўзаемаразумення паміж бацькамі і педагогам. У індывідуальных гутарках, кансультацыях, на бацькоўскіх сходах праз розныя віды нагляднай агітацыі пераконваем бацькоў у неабходнасці паўсядзённай увагі да дзіцячых радасцяў і засмучэнняў, заахвочвання імкнення дзіцяці даведацца новае, самастойна высветліць незразумелае, паглыбіцца ў сутнасць прадметаў і з'яў. Досведы могуць паўтарацца шмат разоў, аднолькавы дослед часцей называюць эксперыментам. Паняцце "дослед" яшчэ і ўключае ў сябе назапашаныя веды.

           Таму ў некаторых выпадках гэтыя словы могуць замяняць адзін аднаго, але ў цэлым, значэнне слова дослед - шырэй. Дамінуючым спосабам пазнання з'яўляецца маніпуляванне прадметамі і наступны аналіз вынікаў сваіх спроб і памылак. Пастаянная боязь здзейсніць памылку, неабходнасць заўсёды быць напагатове траўміруюць псіхіку дзіцяці і прыводзяць да фарміравання недасканалай асобы, якая альбо баіцца ўсяго новага і незнаёмага, альбо становіцца агрэсіўнай ў імкненні абараніць сваю свабоду не толькі ад рэальных, але і ад ўяўных супернікаў.

Асаблівасці дзіцячага эксперыментавання

- падчас эксперыментавання ў дзяцей павінна захоўвацца адчуванне ўнутранай свабоды;

- не варта жорстка прытрымлівацца вызначанага плана;

- выхавальнік павінен радавацца адкрыццям дзяцей, нават памылковым, ўхваляць спробы думаць самастойна;

- дзеці не могуць працаваць, не размаўляючы;

- не захапляцца празмерна фіксаваннем вынікаў;

- не павінна быць выразнай мяжы паміж штодзённым жыццём і эксперыментаваннем;

- нельга ганіць дзяцей за нежаданне эксперыментаваць, за здзяйсненне памылак, няўменне сфармуляваць высновы;

- улік індывідуальных асаблівасцяў ( хто працуе павольней-не ціснуць на іх);

- строгае выкананне правілаў бяспекі;

- сваяцтва дзіцячага эксперыментавання з гульнёй;

- нельга падмяняць аналіз вынікаў эксперыменту аналізам паводзін дзяцей і іх адносіны да працы;

- нельга ганіць дзяцей за нежаданне эксперыментаваць, за здзяйсненне памылак або няўменне сфармуляваць высновы.

Структура эксперыменту

1.Усведамленне таго, што хочаш даведацца.

2.Фармуляванне задач даследавання.

3.Прадумваннем методыкі эксперыменту.

4.Выслухванне інструкцый

5.Прагназаванне вынікаў.

6.Выкананне работ.

7.Захаванне правілаў бяспекі.

8.Назіранне вынікаў.

9. Фіксаванне вынікаў.

10. Аналіз атрыманых дадзеных.

11. Слоўная справаздача аб убачаным.

12.Фармуляванне высноў.

 Патрабаванні:

- тэма павінна быць цікавай дзіцяці;

- быць знаёмай і даступнай для вывучэння;

- павінна прынесці рэальную карысць удзельнікам даследавання;

- быць арыгінальнай;

- у ёй неабходны элемент нечаканасці, незвычайнасці;

- каб праца магла быць выканана адносна хутка;

Этапы знаёмства з кожным новым матэрыялам

1.Свабоднае абследаванне.

2.Сумесная дзейнасць: дарослы-дзіця (пад непасрэдным кіраўніцтвам дарослага).

3. Сумесная дзейнасць: дзіця-дзіця (пад ускосным кіраўніцтвам дарослага).

Захаванне правілаў бяспекі

1. Праца пад наглядам дарослага.

2. Бяспека аб'ектаў.

3. Усе рэчывы эксперыменту браць толькі лыжачкай.

4. Бруднымі рукамі не чапаць вочы.

5. Не браць нічога ў рот.

Для дасягнення поспеху ў пазнавальна-даследчай дзейнасці неабходна:

Выклікаць цікавасць выхаванцаў да зместу дзейнасці, забяспечыць дастатковай матывацыяй (таямніца, сюрпрыз, пазнавальны матыў, сітуацыя выбару)

Прапанаваць даступны для ўзросту матэрыял (з рацыянальнымі суадносінамі вядомага і невядомага);

Дазаваць ступень актыўнасці дарослага (сярэдні дашкольны ўзрост: дарослы – непасрэдны ўдзельнік, старэйшы дашкольны ўзрост – дарослы – дарадца, партнёр, арыенцір у выбары дзейнасці).

Стварыць добразычлівую абстаноўку і з увагай і павагай ставіцца да ўсіх думкаў і гіпотэз дзяцей.

Пытанні да педагогаў. 

1.Пералічыце віды эксперыментаў з дзецьмі 2-3 гадоў. (плавае - не плавае; мокры-сухі; выманне гукаў; даследаванне паверхні прадметаў)

2.Формы работы з дзецьмі ранняга ўзросту па пазнавальнаму развіццю. (назіранні, даследчая дзейнасць, канструяванне эксперыментаванне, прадметна-маніпулятыўная гульня, развіваючыя гульні, сустрэчы з прыродай, сітуатыўныя размовы).

3. Назавіце формы работы па развіцці пазнавальна-даследчай дзейнасці з дзецьмі 5-7 гадоў. (назіранне, эксперыментаванне, даследчая дзейнасць, канструяванне, развіваючыя гульні, Гутарка, аповяд, стварэнне калекцый, праектная дзейнасць, праблемныя сітуацыі)

4. Назавіце аб'екты назірання для дзяцей 3-4 гадоў. (назіранне за аб'ектамі і прадметамі свайго непасрэднага акружэння, якія прыцягваюць іх увагу).

5. Пералічыце алгарытм эксперыментальнай дзейнасці:

- пастаноўка даследчай задачы;

- удакладненне правілаў бяспекі жыццядзейнасці ў ходзе ажыццяўлення эксперыментавання; - удакладненне плана даследавання;

- выбар абсталявання і размяшчэнне дзецьмі ў зоне даследавання;

- аналіз, абагульненне і фіксаванне атрыманых вынікаў-сярэдняя і старэйшая група);

- улік дыферэнцыраванага і індывідуальнага падыходу;

- наяўнасць праблемы і яе рашэнне;

- стварэнне ўмоў для вырашэння праблемы;

- стварэнне сітуацыі паспяховасці;

- адпаведнасць метадычнага забеспячэння пастаўленым задачам.

6. Назавіце Псіхолага-педагагічныя ўмовы для развіцця дзіцячага эксперыментавання. (псіхалагічны камфорт; параўнанне дасягненняў дзіцяці толькі з самім сабой)

Пытанні да размовы з дзецьмі:

Што ты любіш рабіць у кутку эксперыментавання?

З якімі прадметамі і матэрыяламі ты любіш эксперыментаваць у кутку?

Табе падабаецца праводзіць доследы? Чаму?

Які дослед самы цікавы? Раскажы пра яго.

Раскажы, якія доследы праводзяць іншыя дзеці?

З кім ты любіш разам даследаваць?

Што б ты хацеў дадаць у куток эксперыментавання?

Пералічыце формы работы.

1.Назіранні (кароткачасовыя, працяглыя, эпізадычныя і да т.п.).

2. Параўнанне аб'ектаў, з'яў.

3.Дослед.

4. Эксперыментаванне.

5. Пошукава-даследчая дзейнасць.

6. Абследаванне.

7. Мадэляванне (схемы, планы, карты, табліцы, наглядна-графічныя мадэлі, піктаграмы).

8. Макетаваньне.

9. Рэалізацыя плана праекта.

10. Чытанне мастацкіх твораў.

11. Трэнінгі-практыкаванні.

12. Экскурсіі (наведванні).

13. Мэтавыя прагулкі.

14. Разгляданне альбомаў, прадметаў, цацак, аб'ектаў прыроды

15. Складанне маршрутаў па азнаямленню з навакольным, з прыродай.

16. Складанне калекцый прыроднага матэрыялу (мінералаў, насення, пладоў і інш.).

17. Сартаванне-класіфікацыя прадметаў, аб'ектаў.

18. Стварэнне скарбонкі дароў прыроды і інш.

19. Пазнавальныя паведамленні " Ці ведаеце вы...»

Літаратура:

1. Е.И.Смолер «Развитие интеллектуальной активности детей дошкольного возраста»

2.  Е.И.Смолер «Развитие старших дошкольников в эвристической деятельности».

Значэнне прагулкі ў развіцці дзяцей дашкольнага ўзросту.

Знаходжанне дзяцей на свежым паветры мае вялікае значэнне для фізічнага развіцця дашкольніка. Прагулка з'яўляецца першым і найбольш даступным сродкам загартоўвання дзіцячага арганізма. Яна спрыяе павышэнню яго трываласці і ўстойлівасці да неспрыяльных уздзеянняў знешняга асяроддзя, асабліва да прастудных захворванняў.

На прагулцы дзеці гуляюць, шмат рухаюцца. Рух ўзмацняе абмен рэчываў, кровазварот і газаабмен, паляпшае апетыт. Дзеці вучацца пераадольваць розныя перашкоды, становяцца больш рухомымі, спрытнымі, смелымі, цягавітымі. У іх выпрацоўваюцца рухальныя ўменні і навыкі, умацоўваецца цягліцавая сістэма, павышаецца жыццёвы тонус.

Прагулка спрыяе разумоваму развіццю, так як дзеці атрымліваюць шмат новых уражанняў і ведаў пра навакольны свет.

Патрабаванні да працягласці прагулкі. Рэжым працягласці правядзення прагулак на вуліцы.

Рэжым дня дзіцячага сада прадугледжвае штодзённае правядзенне дзённай прагулкі пасля заняткаў і вячэрняй - пасля падвячорку. Час, адведзены на прагулкі, павінна строга выконвацца. Агульная працягласць яе складае 4 – 4,5 гадзіны.

- Для дасягнення аздараўленчага эфекту ў летні перыяд у рэжыме дня прадугледжваецца максімальнае знаходжанне дзяцей на свежым паветры з перапынкамі для прыёму ежы і сну.

- У зімовы перыяд прагулкі на паветры праводзяцца 2 разы на дзень: у першую палову дня – да абеду, у другую палову дня – перад адыходам дзяцей дадому. У мэтах недапушчэння пераахаладжэння участкаў цела (твар, рукі, ногі) у халоднае надвор'е, рэкамендуецца адпраўляць дзяцей у памяшканне, ацяпляны тамбур на абаграванне, не больш чым на 5-7 хвілін. Зімовыя прагулкі ў дзіцячым садзе для дзяцей да 4 гадоў праводзяцца пры тэмпературы да -15° з, для дзяцей 5-7 гадоў пры тэмпературы да -20°С.

- Час выхаду на шпацыр кожнай узроставай групы вызначаецца рэжымам выхавання і навучання. Забаронай для прагулак з'яўляецца сіла ветру больш за 15 м/с.

Патрабаванні да абсталявання і санітарнаму стану ўчастка дзіцячага сада для правядзення прагулак.

Для ажыццяўлення задач ўсебаковага развіцця дзяцей вялікае значэнне мае азеляненне, у адпаведнасці з педагагічнымі і гігіенічнымі патрабаваннямі, спланаваны і абсталяваны ўчастак. Пажадана, каб кожная ўзроставая група мела асобным участкам, адгароджаны ад іншых груп хмызняком. На гэтым участку вылучаюцца месцы для правядзення рухомых гульняў і развіцця рухаў дзяцей (роўная пляцоўка), для гульняў з пяском, вадой, будаўнічым матэрыялам, для творчых гульняў і гульняў з рознымі цацкамі.

На ўчастку павінна быць абсталяванне для развіцця рухаў: агароджу для лажання (трохграневыя, чатырохгранныя і шасцігранныя), бервяно для практыкавання ў раўнавазе, горка, інвентар для практыкаванняў у скачках, кіданні. Усё гэта павінна мець прывабны выгляд, быць трывалым, добра апрацаваным, замацаваным і адпавядаць узросту і сілам дзяцей. Акрамя пастаяннага абсталявання, на пляцоўку выносяцца цацкі ў адпаведнасці з вызначаным планам работы. Гульнявыя пляцоўкі заканчваюцца дарожкамі, па якіх дзеці могуць катацца на роварах, самакатах.

Акрамя гульнявых пляцовак на ўчастку неабходна мець закрытыя альтанкі для абароны ад дажджу і сонца. Пры сухім і гарачым надвор'і паліў ўчастка, пяску адбываецца не менш 2-х раз у дзень. Уборка тэрыторыі ўчастка праводзіцца выхавальнікамі, памочнікамі выхавальніка, дворнікам штодня: раніцай да прыходу дзяцей і па меры забруджвання тэрыторыі. Ля ўваходу ў будынак варта мець рашоткі, скрабкі, кілімкі, шчоткі. У зімовы час на ўчастку варта зладзіць горку, ледзяныя дарожкі і снежныя збудаванні, каток (калі дазваляюць умовы).

Падрыхтоўка да прагулкі.

Перад выхадам на шпацыр выхавальнік арганізоўвае з дзецьмі правядзенне гігіенічных працэдур: чыстку носа, наведванне туалетнага пакоя.

Апрананне дзяцей трэба арганізаваць так, каб не марнаваць шмат часу і каб ім не даводзілася доўга чакаць адзін аднаго. Для гэтага неабходна прадумаць і стварыць адпаведныя ўмовы. Для кколькасцю скамеяк, стульчыкаў або зэдалікаў, каб дзіцяцям было зручна сесці, надзець рейтузы ці абутак і не перашкаджаючы пры гэтым іншым дзецям. Выхавальнік павінен навучыць дзяцей апранацца і распранацца самастойна і ў пэўнай паслядоўнасці. Спачатку ўсе яны апранаюць райтузы, абутак, затым хустку, паліто, шапку, шалік і рукавіцы. Пры вяртанні з прагулкі распранаюцца ў зваротным парадку. Малых дапамагае апранаць памочнік выхавальніка, даючы, аднак, ім магчымасць самім зрабіць тое, што яны могуць. Калі ў дзяцей выпрацуюцца навыкі апранання і распранання, то яны будуць рабіць гэта хутка і акуратна, выхавальнік толькі дапамагае ім у асобных выпадках (зашпіліць гузік, завязаць шалік і т.п.). Трэба прывучаць дзяцей да таго, каб яны аказвалі дапамогу адзін аднаму, не забываліся падзякаваць за аказаную паслугу. Каб навыкі апранання і распранання фармаваліся хутчэй, бацькі дома павінны даваць дзецям больш самастойнасці.

У летні перыяд пасля вяртання дзяцей з прагулкі неабходна арганізаваць гігіенічную працэдуру – мыццё ног.

Патрабаванні да адзення дзяцей:

- у любы час года адзенне і абутак павінны адпавядаць надвор'ю на дадзены момант і не павінны спрыяць пераграванню або пераахалоджванню дзяцей;

Парадак захоўвання адзення ў шафцы: на верхняй паліцы кладзецца шапка і шалік. Кофта, гамашы, калготкі, цёплыя штаны, верхнюю вопратку вешаюць на кручок. Рукавічкі на гумцы павінны быць передернуты праз рукавы і вешалку верхняй адзення. Абутак ставяць на ніжнюю паліцу, зверху кладуць шкарпэткі.

Выходзячы на шпацыр, дзеці самі выносяць цацкі і матэрыял для гульняў і заняткаў на паветры.

Ўтрыманне дзяцей на прагулцы залежыць ад часу года, надвор'я,  інтарэсаў і ўзросту.

Каб дзеці ахвотна збіраліся на шпацыр, выхавальнік загадзя прадумвае яе змест, выклікае ў малых цікавасць да яе з дапамогай цацак або аповеду пра тое, чым яны будуць займацца. Калі прагулкі змястоўныя і цікавыя, дзеці, як правіла, ідуць гуляць з вялікай ахвотай.

Правільна арганізаваныя і прадуманыя шпацыры дапамагаюць ажыццяўляць задачы ўсебаковага развіцця дзяцей.

Структура прагулкі: (традыцыйная)

1.​ Назіранне.

2.​ Рухомыя гульні: 2-3 гульні вялікай рухомасці, 2-3 гульні малой і сярэдняй рухомасці, гульні на выбар дзяцей, дыдактычныя гульні.

3.​ Індывідуальная праца з дзецьмі па развіццю рухаў, фізічных якасцяў.

4.​ Праца дзяцей на ўчастку.

5.​ Самастойная гульнявая дзейнасць.

Паслядоўнасць структурных кампанентаў прагулкі можа вар'іравацца ў залежнасці ад выгляду папярэдняга заняткі. Калі дзеці знаходзіліся на занятку, патрабавальным падвышанай пазнавальнай актыўнасці і разумовага напружання, то ў пачатку прагулкі мэтазгодна правесці рухомыя гульні, прабежкі, затым – назірання. Калі да прагулкі было фізкультурны або музычны занятак, шпацыр пачынаецца з назірання або спакойнай гульні. Кожны з абавязковых кампанентаў прагулкі доўжыцца ад 7 да 15 хвілін і ажыццяўляецца на фоне самастойнай дзейнасці дзяцей.

Назіранне.

Вялікае месца на шпацырах адводзіцца назіранням (загадзя планаваным) за прыроднымі з'явамі і грамадскім жыццём. Назіранне можна праводзіць з цэлай групай дзяцей, з падгрупамі, а таксама з асобнымі дзецьмі.

У малодшым узросце назіранні павінны займаць не больш 7-10 хвілін і быць яркімі, цікавымі, у старэйшым узросце назіранні павінны складаць ад 15 да 25 хвілін. Праводзіць іх трэба штодня, але кожны раз дзецям павінны прапаноўвацца розныя аб'екты для разгляду.

Аб'ектамі назіранняў могуць быць:

Жывая прырода: расліны і жывёлы;
Нежывая прырода: сезонныя змены і розныя з'явы прыроды (дождж, снег, бягучыя ручаі) ;
Праца дарослых.
Назірання за працай дарослых (дворніка, шафёра, будаўніка і г.д.) арганізуюцца 1-2 разы на квартал.

Віды назірання:

Кароткачасовыя назірання арганізуюцца для фарміравання пра ўласцівасці і якасцях прадмета або з'явы (дзеці вучацца адрозніваць форму, колер, велічыню, прасторавае размяшчэнне частак і характар паверхні, а пры азнаямленні з жывёламі – характэрныя рухі,  гукі якія выдаюць жывёлы і г. д.
Працяглыя назіранні арганізуюцца для назапашвання ведаў аб росце і развіцці раслін і жывёл, аб сезонных зменах у прыродзе. Дзеці пры гэтым параўноўваюць назіраны стан аб'екта з тым, што было раней.

Арганізуючы назіранне, выхавальнік павінен заўсёды выконваць дадзеную паслядоўнасць:

1. устанаўліваюцца факты;

2. фармуюцца сувязі паміж часткамі аб'екта;

3. ідзе назапашванне уяўленняў у дзяцей;

4. праводзяцца супастаўленні;

5. робяцца высновы і ўстанаўліваюцца сувязі паміж праходзячым цяпер назіраннем і праведзеным раней.

Навакольнае жыццё і прырода даюць магчымасць для арганізацыі цікавых і разнастайных назіранняў.

Рухомыя гульні.

Вядучае месца на прагулцы адводзіцца гульням, пераважна рухомым. У іх развіваюцца асноўныя рухі, здымаецца разумовае напружанне ад заняткаў, выхоўваюцца маральныя якасці.

Выбар гульні залежыць ад часу года, надвор'я, тэмпературы паветра. У халодныя дні мэтазгодна пачынаць шпацыр з гульняў большай рухомасці, звязаных з бегам, кіданнем, скачкамі. Вясёлыя і займальныя гульні дапамагаюць дзецям лепш пераносіць халоднае надвор'е. У сырое, дажджлівае надвор'е (асабліва вясной і восенню) варта арганізаваць маларухомыя гульні, якія не патрабуюць вялікай прасторы.

Гульні з скачкамі, бегам, кіданнем, практыкаваннямі ў раўнавазе варта праводзіць таксама ў цёплыя вясновыя, летнія дні і ранняй восенню.

Падчас прагулак могуць быць шырока выкарыстаны бессюжетные народныя гульні з прадметамі, такія, як бабкі, колцаброс, кеглі, а ў старэйшых групах - элементы спартыўных гульняў: валейбол, баскетбол, гарадкі, бадмінтон, настольны тэніс, футбол, хакей. У гарачае надвор'е праводзяцца гульні з вадой.

Час правядзення рухомых гульняў і фізічных практыкаванняў на ранішняй прагулцы: у малодшых групах – 6 – 10 хвілін, у сярэдніх – 10-15 хвілін, у старэйшых і падрыхтоўчых – 20-25 хвілін. На вячэрняй прагулцы: у малодшых і сярэдніх групах – 10-15 хвілін, у старэйшых і падрыхтоўчых – 12 -15 хвілін.

Кожны месяц развучваюцца 2-3 р / г (паўтор на працягу месяца і замацаванне 3-4 разы на год)

У малодшым узросце рэкамендуюцца гульні з тэкстам (перайманне дзеянняў выхавальніка).

У сярэдняй групе выхавальнік размяркоўвае ролі сярод дзяцей (роля водзячага выконвае дзіця, які можа справіцца з гэтай задачай).

У старэйшай і падрыхтоўчай групе праводзяцца гульні-эстафеты, спартыўныя гульні, гульні з элементамі спаборніцтвы.

Заканчваюцца рухомыя гульні хадой або гульнёй малой рухомасці, паступова зніжае фізічную нагрузку.

Не дапускаецца доўгі знаходжанне дзяцей на шпацыры без рухаў. Асаблівай увагі патрабуюць дзеці са зніжанай рухомасцю, малаініцыятыўныя, якіх варта ўцягваць у рухомыя гульні.

Падчас прагулак выхавальнік праводзіць індывідуальную працу з дзецьмі: для адных арганізуе гульню з мячом, кіданне ў мэту, для іншых - практыкаванне ў раўнавазе, для трэціх - саскокванне з пянькоў, пераступанне праз дрэвы, збяганне з пагоркаў.

Гульні з высокім узроўнем інтэнсіўнасці рухаў не варта праводзіць у канцы ранішняй прагулкі перад сыходам з участку, так як дзеці ў гэтым выпадку становяцца ўз'юшанымі, што адмоўна адбіваецца на характары дзённага сну, павялічвае працягласць засынання, можа быць прычынай зніжэння апетыту.

Акрамя рухомых гульняў і асобных практыкаванняў з асноўных рухаў, на прагулцы арганізуюцца і спартыўныя забавы (практыкаванні). Улетку-гэта язда на ровары, класікі, зімой - катанне на санках, каньках, слізгаценне на нагах па ледзяных дарожках, хада на лыжах.

Прыкладна за паўгадзіны да заканчэння прагулкі выхавальнік арганізуе спакойныя гульні. Затым дзеці збіраюць цацкі, абсталяванне. Перад уваходам у памяшканне яны выціраюць ногі. Распранаюцца дзеці ціха, без шуму, акуратна складаюць і прыбіраюць рэчы ў шафкі. Пераабуваюцца, прыводзяць касцюм і прычоску ў парадак і ідуць у групу.

Шпацыр можна правесці сумесна з дзецьмі іншай групы, пагуляўшы ў розныя гульні,шпацыр на экалагічнай сцежцы на розныя тэмы «У госці да казурак», «Шпацыр да елкі» (знаёмства з елкай, гульні) і іншыя.

Асаблівасці арганізацыі рухальнай актыўнасці ў зімовы перыяд:

- у халодны перыяд года, выхавальніку неабходна сачыць за тым, каб дзеці дыхалі носам. Носавае дыханне адпавядае фарміраванню ў дзяцей ўмення правільна дыхаць, папярэджвае захворванне насаглоткі;

- пры нізкіх тэмпературах паветра немэтазгодна арганізоўваць гульні вялікай рухомасці, так як яны прыводзяць да фарсіравання дыхання, калі дзеці пачынаюць дыхаць ротам. Не варта таксама ў гэтых умовах праводзіць гульні, якія патрабуюць вымаўлення дзецьмі ў поўны голас чатырохрадкоўяў, прыпевак, якога – небудзь тэксту.

Дыдактычныя гульні і практыкаванні.

З'яўляюцца адным з структурных кампанентаў прагулкі. Яны непрацяглыя, займаюць па часе ў малодшым узросце 3-4 хвіліны, у старэйшым 5-6 хвілін.

Кожная дыдактычная гульня складаецца: з дыдактычнай задачы, зместу, правілаў, гульнявых сітуацый.

Пры выкарыстанні д/гульні выхавальнік павінен прытрымлівацца педагагічным прынцыпам:

абапірацца на ўжо наяўныя ў дзяцей веды;
задача павінна быць дастатковая цяжкая, але і ў той жа час даступная дзецям;
паступова ўскладняць дыдактычную задачу і гульнявыя дзеянні;
канкрэтна і выразна тлумачыць правілы;
Віды дыдактычных гульняў:

Гульні з прадметамі (цацкамі або прыродным матэрыялам),
Слоўныя гульні.
Прыёмам стымуляцыі дзіцячай актыўнасці з'яўляюцца розныя дыдактычныя практыкаванні. Яны праводзяцца некалькі разоў на працягу аднаго шпацыру. Дыдактычнае практыкаванне можа быць прапанавана дзецям у пачатку, у канцы, а можа ўплятаюцца ў ход назірання, напрыклад, «Знайдзі з якога дрэва лісточак», «Знайдзі дрэва па апісанні» і г.д. праводзяць іх з усёй групай альбо з яе часткай .

На шпацырах ажыццяўляецца праца і па развіцці гаворкі дзіцяці: развучванне пацешкі або невялікага верша, замацаванне цяжкага для вымаўлення гуку і т.п. выхавальнік можа ўспомніць з дзецьмі словы і мелодыю песні, якую развучвалі на музычным занятку.

Падчас самастойнай гульнявой дзейнасці дзеці адлюстроўваюць ўражанні, атрыманыя ў працэсе САД, экскурсій, паўсядзённым жыцці, засвойваюць веды аб працы дарослых. Адбываецца гэта ў працэсе сюжэтна-ролевых гульняў.

Выхавальнік заахвочвае гульні ў сям'ю, касманаўтаў, параход, бальніцу і інш.ён дапамагае развіць сюжэт гульні, падабраць або стварыць неабходны для яе матэрыял. Цікавасць да такіх (творч. гульні) гульняў развіваецца ў дзяцей з 3-4 гадоў. Росквіт ролевай гульні пачынаецца з 4-гадоў і найвышэйшага развіцця яна дасягае ў сярэдзіне дашкольнага ўзросту (5-6 гадоў), а затым паступова замяняецца гульнямі з правіламі, якія ўзнікаюць пасля сямі гадоў.

Падчас прагулкі выхавальнік сочыць за тым, каб усе дзеці былі занятыя, не сумавалі, каб ніхто не азяб ці не перагрэўся. Тых дзяцей, хто шмат бегае, ён прыцягвае да ўдзелу ў больш спакойных гульнях.

Працоўная дзейнасць дзяцей на ўчастку.

Вялікае выхаваўчае значэнне мае працоўная дзейнасць на прагулцы. Важна, каб для кожнага дзіцяці заданні былі пасільнымі, цікавымі і разнастайнымі, а па працягласці – не перавышалі 5-10 хвілін у малодшым узросце і 15-20 хвілін у старэйшым узросце.

Формамі арганізацыі працы дзяцей з'яўляюцца:

Індывідуальныя працоўныя даручэнні;
​ Праца ў групах,калектыўная праца.
Працоўныя даручэнні прымяняюцца ва ўсіх узроставых групах дзіцячага сада.
Калектыўная праца дае магчымасць фарміраваць працоўныя навыкі і ўменні адначасова ва ўсіх дзяцей групы. Падчас калектыўнай працы фармуюцца ўменні прымаць агульную мэту працы, узгадняць свае дзеянні, разам планаваць працу.

У малодшай групе дзеці атрымліваюць індывідуальныя даручэнні, якія складаюцца з адной-двух працоўных аперацый, напрыклад, узяць корм для птушак і пакласці ў кармушку. Выхавальнік па чарзе прыцягвае да кармлення птушак ўсіх дзяцей. Ці, напрыклад, збор каменьчыкаў для вырабаў. Працу арганізуе як "праца побач", пры гэтым дзеці не адчуваюць ніякай залежнасці адзін ад аднаго

У сярэдняй групе адначасова могуць працаваць дзве падгрупы і выконваць розныя працоўныя даручэнні; патрабуецца пастаянная ўвага выхавальніка да якасці працы;

Паказ і тлумачэнне ўсяго задання – паслядоўныя этапы.

У дзяцей старэйшага ўзросту неабходна сфармаваць уменне прыняць працоўную задачу, прадставіць вынік яе выканання, вызначыць паслядоўнасць аперацый, адабраць неабходныя прылады, самастойна займацца працоўнай дзейнасцю (пры невялікай дапамоге выхавальніка).

Індывідуальныя даручэнні становяцца працяглымі, напрыклад, сабраць і аформіць гербарый.

Прыкладна за паўгадзіны да заканчэння прагулкі выхавальнік арганізуе спакойныя гульні. Затым дзеці збіраюць цацкі, абсталяванне. Перад уваходам у памяшканне яны выціраюць ногі. Распранаюцца дзеці ціха, без шуму, акуратна складаюць і прыбіраюць рэчы ў шафкі. Апранаюць тэпцікі, прыводзяць касцюм і прычоску ў парадак і ідуць у групу.

Мэтавыя прагулкі. Выхавальнік арганізуе назірання дзяцей за грамадскім жыццём і з'явамі прыроды і за межамі ўчастка. З гэтай мэтай арганізуюцца мэтавыя прагулкі.

У малодшай групе мэтавыя прагулкі праводзяцца раз у тыдзень на невялікую адлегласць, па вуліцы, дзе знаходзіцца дзіцячы сад. Са старэйшымі дзецьмі такія прагулкі праводзяцца два разы на тыдзень і на больш далёкія адлегласці.

Дзецям малодшай групы выхавальнік паказвае дамы, транспарт, пешаходаў, сярэдняй - будынкі грамадскага прызначэння (школа, Дом культуры, амбулаторыю і т.п.). Са старэйшымі дзецьмі праводзяцца мэтавыя прагулкі на іншыя вуліцы, у бліжэйшы парк ці лес. Дзеці знаёмяцца з правіламі паводзін у грамадскіх месцах і правіламі вулічнага руху.

На мэтавых прагулках дзеці атрымліваюць шмат непасрэдных уражанняў аб навакольным, пашыраецца іх кругагляд, паглыбляюцца веды і ўяўленні, развіваецца назіральнасць і дапытлівасць. Руху на паветры аказваюць станоўчы ўплыў на фізічнае развіццё. Працяглая хада падчас прагулкі патрабуе ад дзяцей пэўнай вытрымкі, арганізаванасці і цягавітасці.

Інтэгратыўнасці падыход да правядзення прагулак дае магчымасць развіваць у адзінстве пазнавальную, эмацыйную і практычную сферы асобы дзіцяці.

Патрабаванні бяспекі пры арганізацыі прагулак на участку дзіцячага саду.

Перад выхадам дзяцей на шпацыр выхавальнік аглядае тэрыторыю ўчастка на прадмет адпаведнасці патрабаванням бяспекі ў адпаведнасці са сваёй службовай інструкцыяй.

Перад выхадам на шпацыр работнікі ўстановы, занятыя апрананнем дзяцей павінны сачыць, каб дзеці не заставаліся доўга апранутымі ў памяшканні, каб пазбегнуць перагрэву. Сачыць за спраўнасцю і адпаведнасцю адзення і абутку дзяцей мікраклімату і пагодных умоў.

У выпадку ўзмацнення ветру да недапушчальных параметраў, пагаршэння ўмоў надвор'я (дождж, мяцеліца і інш.) падчас прагулкі, выхавальнік павінен неадкладна завесці дзяцей у памяшканне.

Пры правядзенні прагулкі выхавальнік сочыць, каб дзеці не сыходзілі за межы ўчастка дзіцячага саду. У выпадку самавольнага сыходу дзіцяці неадкладна паведамляць пра здарэнне кіраўніку УДА, які арганізуе пошукі дзіцяці, ставіць у вядомасць кіраванне адукацыі, міліцыю, бацькоў у адпаведнасці са схемай абвесткі.

У працэсе прагулкі выхавальнік павінен навучаць навыкам бяспечных паводзін, правілам бяспечнага абыходжання з рознымі прадметамі.

Пры выбары гульняў выхавальнік павінен улічваць псіхафізічныя асаблівасці дзяцей дадзенага ўзросту, папярэднюю дзейнасць дзяцей, ўмовы надвор'я.

Забараняецца:

​ Пакідаць дзяцей адных, без нагляду;
Выкарыстоўваць у дзіцячых гульнях вострыя, колючыя, рэжучыя прадметы, зламаныя цацкі.
Аб кожным няшчасным выпадку з дзіцем выхавальнік павінен неадкладна паставіць у вядомасць кіраўніка, бацькоў, пры неабходнасці прыцягнуць медыцынскі персанал для аказання першай медыцынскай дапамогі. Пры неабходнасці арганізаваць дастаўку дзіцяці ў аддзяленне хуткай дапамогі.

Інструкцыя правядзення прагулак у дзіцячым садзе.

1.​ Распрацоўку прагулкі пачніце з каляндарнага планавання. Яе мэты і задачы павінны адпавядаць бягучым планам на дадзены перыяд часу. Уключыце ў праграмны змест прагулкі выхаваўчыя, адукацыйныя і развіваючыя задачы.

2.​ Падрыхтуйце усё неабходнае абсталяванне для арганізацыі дзейнасці дзяцей. Звярніце ўвагу на вынасны матэрыял. Ён павінен адпавядаць зместу прагулкі, адказваць патрабаванням бяспекі. Акрамя таго, вынасны матэрыял павінен быць падабраны ў адпаведнасці з узростам дзяцей. Абавязкова праверце колькасць цацак. Іх павінна хапіць для ўсіх дзяцей. Недапушчальна, каб хто-небудзь з дзяцей выпрабаваў недахоп абсталявання для гульні.

3.​ Складзіце кароткі план прагулкі і зафіксуйце яго на картцы. Гэта дазволіць планамерна ажыццявіць намечаныя задачы. Акрамя таго, гэта аблегчыць правядзенне прагулкі.

4.​ Абавязкова накіруйце настрой выхаванцаў на шпацыр. Хай яны адчуюць радасць ад магчымай адбыцца дзейнасці. У такім выпадку яна апынецца прадуктыўнай. Акрамя таго, добры настрой у спалучэнні з фізічнымі практыкаваннямі будзе спрыяць паляпшэнню агульнага самаадчування дашкольнікаў.

5.​ Падрыхтуйце ўчастак для правядзення прагулкі. На ім не павінна быць атрутных або калючых раслін, грыбоў, кустоў з ягадамі. Акрамя таго, неабходна прыбраць усё смецце з тэрыторыі ўчастка. У летні час кожную раніцу неабходна паліваць і перакопваць пясок у пясочніцы. Гэта дапаможа падрыхтаваць пясочніцу да прыходу дзяцей, а таксама дазволіць выявіць магчымае смецце ў пяску.

6.​ Пры правядзенні прагулкі абавязкова чаргуйце віды дзейнасці дашкольнікаў. Шпацыр пачніце з назірання. Гэта могуць быць назіранне за аб'ектамі жывой і нежывой прыроды, людзьмі розных прафесій.

7.​ Уключыце ў шпацыр працоўную дзейнасць. Гэта можа быць дапамога дзетак у расчыстцы ўчастка ад снегу, восенню – лісця і г. д.

Выхавацель І катэгорыі Удод Л.А.